Park im. Karola Ferdynanda Wazy w Wyszkowie zajmuje obecnie powierzchnię około 10 ha. Park położony jest w centralnej części miasta, pomiędzy ulicami 3-go Maja i Tadeusza Kościuszki. Od północno wschodniej strony granicę parku wyznacza niezwykle ciekawa przyrodniczo dolina rzeki Bug. Park służy okolicznym mieszkańcom Wyszkowa jako miejsce odpoczynku, aktywności fizycznej i rozrywki.
Teren parku w XVII i XVIII wieku był obszarem reprezentacyjnym przed pałacem biskupim. W tym okresie najpewniej posadzono w parku najstarsze istniejące do dziś drzewa pomnikowe. Obecnie wszystkie one imponują wielkością pni i koron. Takich drzew o wymiarach pomnikowych, ponad 200-letnich, jest w parku 19, a dwa z nich wpisane są do rejestru zabytków. Promikami przyrody są 2 okazałe soliterowe dęby szypułkowe (Quercus robur) rosnące w środku parku i oznaczone tabliczkami informacyjnymi (Zdjęcie 1). Siedemnaście drzew, które potencjalnie mogą zostać pomnikami przyrody w przyszłości to 5 dębów szypułkowych (Quercus robur), 2 jesiony wyniosłe (Fraxinus excelsior), 7 klonów pospolitych (Acer platanoides), 2 lipy drobnolistne (Tilia cordata) oraz 1 modrzew europejski (Larix decidua).
Zdjęcie 1. Pomnikowy dąb szypułkowy.
W XIX wieku obecny teren parku im. Karola Ferdynanda Wazy został parkiem miejskim. Jego głównym układem kompozycyjnym były drogi parkowe obsadzone drzewami. Prowadziły one do głównych budynków i na krawędź doliny rzeki Bug. Ścieżki zaprojektowano tak, aby okoliczni mieszkańcy Wyszkowa mogli wypoczywać spacerując po parku. Zostały one obsadzone przede wszystkim lipami (Zdjęcie 2), dębami i klonami. W środku kwater najpewniej lokalizowano trawniki i gdzieniegdzie klomby, specjalne wzniesienia z ozdobnymi kwitnącymi bylinami. Taki charakter zieleni próbowano odtworzyć w czasie ostatniej rewaloryzacji parku.
Zdjęcie 2. Aleja lipowa ciągnącą się wzdłuż ulicy 3-go Maja.
W XX wieku drzewostan parkowy rozrastał się i dosadzano go nowymi drzewami. W efekcie park o układzie alejowym nabrał charakteru leśnego. Na terenie parku rośnie obecnie 1887 drzew. Drzewostan parku stanowią rośliny w różnym wieku i rozmiarach, tworzące zwarte grupy drzew, aleje oraz solitery (Zdjęcie 3). Istniejący drzewostan jest wartościowy, lecz bardzo mało zróżnicowany pod względem gatunkowym. Gatunkami dominującymi są klon pospolity (Acer platanoides), lipa drobnolistna (Tilia cordata), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) oraz kasztanowiec pospolity (Aesculus hippocastanum). Do najciekawszych drzew, rosnących obecnie w parku należy jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) odmiany 'Pendula' (zwisła), lipa krymska (Tilia × euchlora), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) odmiany jednolistnej, klon jawor (Acer pseudoplatanus) odmiany 'Atropurpureum', brzoza brodawkowata (Betula pendula) odmiany 'Youngii' i znajdujący się w centralnej części parku modrzew europejski (Larix decidua). Warto zauważyć, że obecnie oglądamy park w jego najlepszym przyrodniczo momencie, choć wybiegając w przyszłość należy dostrzec, że wiele starych drzew będzie z czasem wypadało i należy przygotować następców już dziś. Na szczęście rozpoczęte w latach 70 XX wieku prace rewaloryzacyjne, od czasu wpisania obiektu do rejestru zabytków są prowadzone sukcesywnie i zgodne z charakterem parku.
Zdjęcie 3. Rodzaje drzewostany w parku: zwarte grupy drzew (A), aleje (B) i solitery (C)
W parku rośnie ograniczona liczba krzewów, które w większości mają niewielką wartość estetyczną i przyrodniczą. Odmłodzone zostały nasadzenia forsycji, które (Forsythia x intermedia) zdobią park wczesną wiosną. W kilku miejscach, jako roślinę okrywową wykorzystano bluszcz pospolity (Hedera helix) (Zdjęcie 4).
Zdjęcie 4. Wykorzystanie bluszczu jako rośliny okrywowej
Park znajduje się w bardzo atrakcyjnym położeniu. W większości zlokalizowany na wysoczyźnie i w części na skarpie oraz brzegu rzeki Bug (Zdjęcie 5). W górnej części znajdują się siedliska grądów, na zboczu grądy zboczowe i u podnóży siedliską łęgów. U podnóża skarpy na skraju bulwaru od strony rzeki zaczyna się obszar Natura 2000 ptasia (Dolina Dolnego Bugu) i zarazem siedliskowa (Ostoja Nadbużańska). Dolina Bugu to jedna z najbardziej naturalnych dolin rzecznych w Polsce. Z bulwaru parkowego widać zarzewia siedlisk łęgowych, które należą do siedlisk cennych przyrodniczo i ekologicznie. Kilka kilometrów dalej za miastem znajduje się stanowisko monitoringowe krajowej sieci monitoringu PIOŚ łęgów wierzbowych i topolowych w Polsce. Bliskość i naturalność doliny rzeki Bug nie tylko nadaje charakteru samemu parkowi, ale także stanowi niezwykle cenną przyrodniczą wizytówkę miasta.
Zdjęcie 5. Dolina rzeki Bug
Zbocza najprawdopodobniej były użytkowane sporadycznie i wykaszane. Umożliwiło to przeniknięcie roślin z pobliskich zboczy zlokalizowanych poza parkiem, albo pozwoliło na zachowanie elementów dawnego lasu porastającego okolice Wyszkowa. Są to widoczne na wiosnę ziarnopłony wiosenne (Ficaria verna), złocie żółte (Gagea lutea) i przede wszystkim zawilec gajowy (Anemone nemorosa). Jest to grupa gatunków określanych jako wskaźniki starych lasów. Warto zwrócić na nie uwagę wiosną, gdyż są geofitami i latem tkwią w ziemi w postaci kłączy i cebulek. Są to elementy parku, niewykluczone że starsze niż pomnikowe drzewa.
Dawny charakter runa parkowego, poza zboczami, wyznaczał trawnik. Wraz z zacienieniem spowodowanym rozrastaniem się drzew zmieniły się jednak warunki świetlne i trawnik właściwie zanikł (Zdjęcie 6). To co obecnie można zaobserwować w wielu obszarach parku to rośliny związane z murawami dywanowymi, których skład gatunkowy nie ma wiele wspólnego z trawnikiem, poza tym, że możliwe jest jego regularne koszenie. Są to zbiorowiska mchów grądowych pozbawione roślin albo skupiska luźnych traw i wielu gatunków dwuliściennych takich jak bluszczyk kurdybanek (Glechoma hederacea), głowienka pospolita (Prunella vulgaris), przetacznik bluszczolistny (Veronica hederifolia), bodziszek drobny (Gerranium pussilum) oraz jasnota purpurowa (Lamium purpureum). W takich warunkach odnalazły się uchowane przez setki lat gatunki starych lasów, ale jest ich zbyt mało i są to wiosenne geofity.
Zdjęcie 6. Runo parkowe
W ramach rewaloryzacji wprowadzono w parku wiele gatunków leśnych takich jak przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), zawilec żółty (Anemone ranunculoides), miodunka lekarska (Pulmonaria officinalis), dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans), kokoryczka wielkokwiatowa (Polygnatum multiflorum), gajowiec żółty (Galeobdolon luteum), fiołek wonny (Viola odorata) i inne. Na niektóre z wprowadzonych gatunków trzeba jednak chwilę zaczekać, aby rozrosły się i zajęły miejsce pod drzewami.
Przyrodniczo bardzo interesujący jest wąski pas roślinności na brzegu rzeki, przy samym bulwarze. To w większości mozga trzcinowata (Phalaris arundinacea), związana z zalewowymi siedliskami. Co ciekawe nieopodal trafiają się także gatunki siedlisk suchych np. rozchodnik sześciorzędowy (Sedum sexangulare). To wynik bardzo specyficznych warunków w dolinie Bugu związanych z zalewami i okresami silnego przesuszenia.
dr hab. Arkadiusz Przybysz
dr hab. Piotr Sikorski, Profesor SGGW